Od lata 1945 roku na Kujawach zaczęły spontanicznie powstawać oddziałki zbrojne Powstania Antysowieckiego. Tworzyli je byli członkowie AK i NSZ. Grupy te stopniowo stały się dużymi, kilkudziesięcioosobowymi oddziałami. Początkowo zadania polegały głównie na działaniach samoobronnych, ale od jesieni 1945 roku zaczęto wspólnie podejmować akcje przeciwko MO i UB, włącznie z odbijaniem aresztowanych kolegów.

Na terenie Kujaw akcje takie przeprowadzały dwa większe oddziały zbrojne, ?Szarego?- Jerzy Gadzinowski i ?Rysia? ? Antoni Fryszkowski. Oba oddziały podejmowały walkę z dużo większymi grupami operacyjnymi MO i UB, a dzięki obu dowódcom wszystkie akcje, a było ich wiele, przebiegały sprawnie, przy prawie żadnych stratach w ludziach. Zjawisko szczególne, jeśli się weźmie pod uwagę fakt, iż obaj dowódcy w chwili tworzenia oddziałów byli bardzo młodzi, ?Szary? miał lat 18, a ?Ryś? 22.

Antoni Fryszkowski pochodził z Wielkopolski. Urodził się 5 czerwca 1924 roku w Sompolnie. Wychowywał go ojciec, matka zmarła niedługo po porodzie. W latach okupacji niemieckiej został wywieziony do Rzeszy na roboty. Do kraju wrócił w 1945 r. Zagrożony powołaniem do komunistycznego wojska, wstąpił do Konspiracyjnego Wojska Polskiego (KWP). W podziemiu używał pseudonimów ?Ryś?, ?Sten?, ?Toni?, ?Zbigniew Kosmowski?.

Od jesieni 1945 r. był oficerem łącznikowym Feliksa Gruberskiego, ?Artura?, komendanta powiatu KWP na powiat koniński z Kazimierzem Jabłońskim, ?Białym?, komendantem placówki KWP w Sompolnie.

Dzięki inicjatywie ?Rysia? doszło na przełomie lat 1945/46 do scalenia z KWP oddziału ?Ognia?, Gabriela Fejcho. W oddziale objął funkcję zastępcy dowódcy.

Terenem operacyjnym oddziału były powiaty: kolski, koniński, włocławski i radziejowski.
Rozbito posterunki MO w Izbicy Kujawskiej, Kazimierzu Biskupim, Lubrańcu, Piotrkowie Kujawskim, Ślesinie, w urzędzie gminy w Boguszycach spalono dokumenty dotyczące kontyngentów, rekwirowano żywność z transportów kolejowych i spółdzielni chłopskich. Oddział brał też udział w bezpośredniej walce z MO i UB.

Po aresztowaniu ?Ognia? 12 kwietnia 1946 r. komendę nad trzydziestoosobowym oddziałem przejął ?Ryś?. W czerwcu i lipcu 1946 r. UB rozbił struktury KWP w Koninie. Wtedy?Ryś? zdecydował o nawiązaniu kontaktu z Narodowym Zjednoczeniem Wojskowym w Bydgoszczy. Należy wspomnieć, iż działalność NZW w naszym regionie była dość aktywna.

Oddział ?Rysia? prowadził akcje w powiatach: aleksandrowskim, kolskim, konińskim, rypińskim i włocławskim. Przeprowadzono m.in.:
- w czerwcu 1946 r. akcję propagandową i agitacyjną na rzecz 3 razy ?NIE?.
- w sierpniu 1946 r. zajęcie transportu cukru z kontyngentu na stacji Zaryń.
- we wrześniu 1946 roku akcję na Samopomoc Chłopską w Wierzbinku.
- 24 listopada 1946 r. potyczkę zbrojną z Grupą Operacyjną KBW i MO w Lubstówku.
- w maju 1947 r. akcję na SCh w Mostkach.

Ogłoszenie amnestii 22 lutego 1947 r., w którą część żołnierzy ?Rysia? uwierzyła i ujawniła się, osłabiło liczebnie oddział. On sam prowadził działalność zbrojną do lipca, potem wyjechał do Wałbrzycha, gdzie 2 sierpnia 1947 r. został przez bezpiekę aresztowany.

W akcie oskarżenia zarzucono mu udział w 98 napadach zbrojnych i zamordowanie 23 osób.

?Ryś? w trakcie procesu skruchy nie okazał.

Wojskowy Sąd Rejonowy w Bydgoszczy 30 listopada 1947 skazał go na 21-krotną karę śmierci, utratę praw publicznych na zawsze i przepadek mienia. ?Fryszkowski Antoni na łaskę nie zasługuje. Pełniąc funkcję dowódcy grupy w NSZ z całą premedytacją i w bezwzględny sposób dopuszczał się zbrodni (?) dlatego dla społeczeństwa jest niebezpiecznym i niepożądanym.?

Zamordowano go przez rozstrzelanie 10 lutego 1948 roku we Włocławku. Miał 24 lata.

Ela Marciniak-Cierzniakowska
/University of Gothenburg/

Źródło:

  • Alicja Paczoska-Hauke, Antoni Fryszkowski ?Ryś? (1924?1948). Żołnierz kujawskiego podziemia niepodległościowego, ?ZESZYTY HISTORYCZNE WiN-u? nr 32?33; 2010
  • Rafał Sierchuła: Wielkopolska w “Ogniu”, Niezależna Gazeta Polska, 1 lutego 2008 (Dodatek specjalny IPN)
  • http://www.prawy.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=2463:65-rocznica-smierci-antoniego-fryszkowskiego-ps-rys&catid=37:rocznica
  • http://www.solidarni.waw.pl/9maja1946_ogien.htm