?Aleksander Dętkoś jest niewątpliwie jednym z najbardziej oryginalnych artystów współczesnych, jednak i kategorię oryginalności, i współczesności pojmować tu należy przede wszystkim jako twórczy dialog z przeszłością, zdolność asymilacji i interpretacji najróżniejszych wątków europejskiej tradycji, troskę o utrwalenie koncepcji sztuki jako przestrzeni umożliwiającej nieskrępowaną kreację wartości estetycznych i humanistycznych. To współistnienie z duchem przeszłości widać w wyborze tworzywa, ale potwierdza je również repertuar idei czy swego rodzaju stanowisko filozoficzne zajmowane przez artystę.

Dętkoś wybrał brąz przede wszystkim ze względu na jego estetyczne walory, szczególny, naturalny czy organiczny urok, zdolność łatwego modelunku i możność łączenia go z innymi materiałami. Brąz umożliwia również uwzględnienie roli światła, które wzbogaca formę, akcentuje załamania i wypukłości, sugeruje temperaturę, koncentruje energię i emanuje złocistym lśnieniem dopełniającym gamę wizualnych efektów. To właśnie w formach z brązu najpełniej wyraziła się twórcza osobowość artysty i to właśnie brąz stał się najbardziej dogodnym, poręcznym i treściwym tworzywem tego niezwykłego artystycznego przekazu.

Dzieło bydgoskiego twórcy jest z uwagi na ilość odwołań niezmiernie pojemne. Znajdziemy tu ślady konwencji klasycznej z jej równowagą, oszczędnością, powściągliwością, kompozycje abstrakcyjne oparte na geometrycznym porządku linii i wdzięku prostokątnych figur, ale też rzeźby wypełnione detalami, charakteryzujące się ornamentalnym przepychem, obfitością, bogactwem, kompozycje zdynamizowane, asymetryczne, pełne napięć i nasycone intensywnymi emocjami. Widzimy tu zarówno obiekty będące reakcją na doświadczenia czasu teraźniejszego, prace zrodzone z potrzeby społecznego zaangażowania, będące formą wypowiedzi na temat spraw najbardziej aktualnych, jak i realizacje symboliczne, skupiające refleksje o charakterze zdecydowanie bardziej uniwersalnym: namysł nad metafizycznym wymiarem ludzkiego istnienia, nad duchową kondycją współczesnego człowieka czy wartością współczesnej kultury. Z uwagi na tę niezwykłą ilość odniesień, ale też z uwagi na mnogość sensów, znaczeń i treści można mówić o swoistej erudycji artysty i erudycyjnym charakterze jego twórczości.

Prace Aleksandra Dętkosia mają charakter narracyjny; są to zamknięte w formach z brązu opowieści, anegdoty, przemyślenia skupiające się wokół jednego, nadrzędnego, centralnego punktu, jakim jest człowiek. Jego plastyczną reprezentacją jest popiersie lub portret, owal twarzy osadzony profilem lub en face, czasem pojedynczy, czasem podwojony, przedstawiony w postaci integralnej lub rozdzielony pęknięciem otwierającym przestrzeń dla światła i powietrza. Zabiegi te mają sens tyleż estetyczny, co semantyczny. Operowanie formami płaskich, amimicznych twarzy-masek, dezintegracja wizerunków, eksponowanie szczelin, pęknięć, niespójności, przemyślana gra pustą przestrzenią, sugerują nieobecność osobowego jestestwa, ujawniają duchową pustkę współczesnego człowieka, ukazują współczesną kulturę jako beztreściwy dialog masek, jako dyskurs pozorny, pozbawiony zakotwiczenia w świecie wartości.

Człowiek nie występuje u Dętkosia jako byt samodzielny, nie jest przedstawiany z uwagi na swój autonomiczny aspekt figuralny. Bohater tych przedstawień jest zawsze uwikłany w określoną sytuację, współistnieje ze światem symbolicznych znaków, z którymi tworzy integralną całość, a które określają i zarazem komunikują czy definiują jego egzystencjalną i kulturową rolę. Relacje pomiędzy człowiekiem a światem są tu widziane w sposób, najogólniej rzecz ujmując, dychotomiczny: czasem mają wydźwięk pozytywny i dobroczynny, sugerują (a może zalecają) np. harmonijne współistnienie z naturą, czasem (i to u Dętkosia chyba częściej spotykane sytuacje) człowiek ukazany jest jako sprawca chaosu, niszczyciel wprowadzający swój destrukcyjny impuls w obszar natury, kultury, życia społecznego, kiedy indziej zdaje się on być ofiarą i to ofiarą wręcz ?kafkowską? – bezbronną, zniewoloną, poddaną opresji sił, mechanizmów czy praw, których nie zna, których nie pojmuje, którym nic nie jest w stanie przeciwstawić, a które całkowicie i bezwzględnie władają jego losem. Dzieło Dętkosia dowodzi zatem, iż sztuka, będąc dziedziną samoistną, operującą własnym językiem formalnym, jest niezwykle silnie zakorzeniona w rzeczywistości, jest w żywym kontakcie ze światem, jest jego swoistą interpretacją, i to interpretacją, w której mieści się też istotna wartość dydaktyczna, gdyż jak mawiał mistrz Dętkosia ? Antoni Kenar, przywołując przy tej okazji myśl Platona – sztuka to piękno, dobro i prawda.

Ale, rzecz jasna, nie tylko potencjał ideowy tych prac jest tu ważny i wartościowy. Rzeźba Dętkosia posiada wyjątkową zdolność angażowania uwagi odbiorcy, a dzieje się to zarówno z uwagi na jej poetycki charakter, jak i walory czysto plastyczne. Szlachetna barwa brązu, zieleń patyny, metal pojednany z kamieniem, różnorodność faktur, urozmaicony inwentarz świetnie ukształtowanych i doskonale skomponowanych detali ? cały ten zespół rozwiązań budujących koncepcję estetyczną artysty to zarazem znak jego talentu i wyobraźni, jak i zaproszenie do czynnego współuczestnictwa w myśleniu o świecie, człowieku i sztuce.?

Piotr Siemaszko /tekst z katalogu wystawy/

Aleksander Dętkoś – urodzony w 1939 roku, absolwent szkoły im. Kenara w Zakopanem w latach 1955-1960. Studia artystyczne w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Gdańsku, Wydział Rzeźby i Ceramiki w pracowni prof. Stanisława Homo-Popławskiego w latach 1960-1966. W tym samym czasie ukończył także studia pedagogiczne. W latach 1966-1969 pracował jako plastyk-pedagog w szkolnictwie specjalnym na Wybrzeżu. W latach 1972-80 członek Zarządu Sekcji Rzeźby oraz członek Rady Artystycznej Okręgu Bydgoskiego. Od 1978 roku rzeczoznawca Ministerstwa Kultury i Sztuki przy PSP i ART w Bydgoszczy ?Sztuka Polska?. Od 1999 należy do Accademia Internazionale – Greci Marino – Italia z tytułem członka Akademii Sztuki. Jego nazwisko znajduje się w angielskiej edycji biografii artystów współczesnych, wydanej w Lozannie ?Kto jest kto?.