W pięćdziesiątej odsłonie "Życia w ukryciu" Galeria Autorska proponuje poezję Macieja Krzyżana i obrazy Jana Kaji.
Maciej Krzyżan – poezja
Maciej Krzyżan – poeta, archiwista w Archiwum Programowym TVP w Poznaniu.
Urodził się w Namysłowie, z którego wyjechał wraz z rodzicami do Kłecka, gdzie spędził najszczęśliwsze lata dzieciństwa. Od 1978 mieszka w Gnieźnie. Jest absolwentem filologii polskiej UAM. Wiersze drukował m. in.: w „Czasie Kultury”. „Toposie”, „Wyspie” i „Akcencie”, a ostatnio także na stronie recogito.eu; swoje nowe teksty od pewnego czasu dość regularnie publikuje na łamach sopockiego „Toposu”. Zajmuje się także omawianiem nowo publikowanych tomików poetyckich. Należy do Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.
Opublikował siedem zbiorów wierszy – „Okruchy”. Prymasowskie Wydawnictwo Gaudentinum, Gniezno 2008, „Tymczasem wracam do swoich”. Wydawnictwo Literackie i Naukowe Radwan, Tolkmicko 2011, „In tempus praesens”. Biblioteka Poezji Współczesnej. Zeszyty Poetyckie, Gniezno 2013, „Rekolekcje, czyli zapiski z trzeciego piętra”. Biblioteka Toposu, Sopot 2013, „Poezja (nie)hermetyczna i podobne rytmy, czyli idąc dalej”. Galeria Autorska Jana Kaji i Jacka Solińskiego, Bydgoszcz 2015, „Tęsknota. Wybór wierszy” Galeria Autorska Jana Kaji i Jacka Solińskiego, Bydgoszcz 2017 oraz „Duszyczka”. Biblioteka Toposu, Sopot 2019.
Recenzje jego publikacji ukazywały się m. in. w „Toposie”, „Latarni Morskiej”, „Nowych Książkach” oraz „Nowym Napisie”. [Fot. Jacek Soliński]
grzech
o dotkliwości wyrzeczeń
piosenka
o chciwości świata
dlaczego zostałem religijnym poetą
o modlitwie (3)
milczenie
belka
wygodnie/godnie
gdybym nie wierzył
popielec
kielich goryczy
paradoks
de profundis
ryzyko
opętanie
----------------------------------------------------------------
* * *
„Poezja staje się dla Macieja Krzyżana źródłem oczyszczenia, „wodą wielką i czystą”, w której człowiek otrzymuje chrzest ducha, dlatego poeta z nieufnością zabiera się za pracę w słowie, bo zna swoją niedoskonałość. Zmaga się z ciężarem doświadczeń, gdy bierze „próżny język za dobrą // monetę” (chrzest). „Duszyczkę” porusza wiara w niewidzialne, podjęte ryzyko, gdy nie ma pewności. Mówi nam o tych wewnętrznych objawieniach w sposób aforystyczny, prześmiewczo, z autoironią, stawiając w tle rytmy rzeczywistości, muzykę, historię, poczet poetów i filozofów (ks. Józefa Tischnera, Tadeusza Różewicza, Jarosława Iwaszkiewicza, Krzysztofa Derdowskiego), bo zdaje sobie sprawę, że zwycięstwem nad sobą jest znaleźć właściwą miarę oraz własne miejsce, które dzięki duchowym zmaganiom zabłyśnie niepowtarzalnym światłem (jak w wierszu olśniony).”
Teresa Tomsia
„Ze względu na wiersze, w których poczęcie sąsiaduje ze śmiercią, Krzyżana można nazwać poetą stanów pogranicznych. Określenie to nie ma jednak nic wspólnego z dorobkiem Rymkiewicza i Leśmiana – poszukiwaczy ontologicznych „niedoistnień” lub bytów o skomplikowanym statusie materialnym. Jego widzenie następujących po sobie faz życia jest mniej spektakularne od wspomnianych poprzedników, lecz równie przenikliwe. Patronuje mu bez wątpienia słynne dictum Heideggera o „byciu ku śmierci”.
[…] Błędem byłoby sugerowanie, że wiersze Krzyżana sytuują się w bezczasie lub że są częścią strategii mającej na celu umocnienie wizerunku poety wyobcowanego. Pisanie o sobie nie koliduje z pisaniem o historii, która powraca w życiorysach osób doświadczonych wojną. […] Mimo podejmowania tematu wojny, Krzyżan nie popada w patos i potrafi asekurować się konceptem, który minimalizuje ryzyko apologii męczeństwa. Najważniejszy jest pojedynczy człowiek, dlatego w jego poezji rzadko pojawia się podmiot zbiorowy. To uprzedzenie wobec masy, tłumu trzeba uznać za jeden z atutów ściszonej i elegijnej poezji gnieźnieńskiego poety.”
Andrzej Juchniewicz
„Siłą napędową tej poezji jest nie tylko czułość, wysoka świadomość metafizyczna i reporterska spostrzegawczość, lecz nade wszystko – zdolność do zachwytu. […] Mało jest poetów, którzy potrafią pisać o codzienności bez jakże częstego dziś tonu skargi czy przekleństwa. Dla Krzyżana codzienność jest naturalna jak oddychanie i stąd poświęcone jej wiersze tchną afirmatywnym stosunkiem do życia, do życia, które przecież często marnotrawimy na nieistotne zajęcia.
[…] Maciej Krzyżan nazywa siebie poetą religijnym, choć jego twórczość rozpostarta jest między sacrum i profanum. Jest poetą religijnym w takim sensie, że opowiada się za Absolutem w czasie „gdy Biblii / księga zatacza się / w błocie na europejskim // bruku”. Być może wkrótce staniemy wobec jedynej dostępnej alternatywy: albo staniemy się homo religiosus, albo rozpłyniemy się w magmie pojedynczych, rozproszonych istnień, owych Houellebecqowskich „cząstek elementarnych”. Poeta, pielęgnując domowe ognisko, ale też swoje literackie gospodarstwo, jest świadom niebezpieczeństw, jakim podlega człowiek postnietzscheański, który zdołał wprawdzie uśmiercić Boga, ale w zamian nie stworzył niczego, co byłoby choćby namiastką prawdy.”
Jarosław Jakubowski
„Dla Krzyżana codzienność jest naturalna jak oddychanie i stąd poświęcone jej wiersze tchną afirmatywnym stosunkiem do życia. Ta poezja pokazuje też jak twórcza jest wiara, jak jest niezbywalną częścią usposobienia człowieka. Krzyżan „metafizyczny szyfr” dostrzega w najprostszych sytuacjach i rzeczach. I jest zdolny do zachwytu, co w naszych cynicznych czasach jest zjawiskiem nie tak częstym. Od budzenia i uczenia zachwytu jest także poezja. Jego wiersze świadczą o społecznych zainteresowaniach poety. Jest w nim imperatyw służby ojczyźnie, a w węższym, mniej abstrakcyjnym sensie, wspólnocie, z której poeta pochodzi. Jako poeta, Maciej Krzyżan, w jednym z wierszy wyraził paradoksalną myśl, aby nie wikłać wiersza w estetykę, mimo, że sztuka, poezja to przestrzeń estetyczna. Co to oznacza? Mając do wyboru prawdę czy poezję, która przekierowuje naszą percepcję w stronę pięknych złudzeń i nierealności, Krzyżan wybierze prawdę. Poeta prawdziwe religijny inaczej postąpić nie może.”
Maciej Mazurek
-------------------------------------------------------------------------------------
Jan Kaja – obrazy
Jan Kaja ur. w 1957 r. w Bydgoszczy., malarz, fotograf, wydawca. Od 1979 r. wspólnie z Jackiem Solińskim prowadzi Galerię Autorską. Jest autorem kilkudziesięciu wystaw indywidualnych. Dokumentacja działalności Galerii Autorskiej i dokonania jej twórców eksponowane były w różnych ośrodkach w kraju: Bydgoszcz, Gdańsk, Sopot, Toruń, Warszawa, Łódź, Kraków, Lublin; za granicą: Paryż, Rzym, Praga, Tokio i Edynburg. Autor cykli malarskich m.in.: „Postacie ezoteryczne”, „Bramy”, „Droga Krzyżowa”, „Droga do Betlejem”. Otrzymał m.in.: Nagroda na Biennale Sztuki Sakralnej w Katowicach (1993), Medal za Twórczy Wkład w Kulturę Chrześcijańską (2002), Medal Prezydenta Miasta za szczególne zasługi dla Bydgoszczy (2004 i 2014), Bydgoską Nagrodę Strzała Łuczniczki za wydanie Książki Roku (2005, 2007, 2009 i 2011) Nagrodę Ryszarda Milczewskiego-Bruno „Gaśnica terenowa” (2007), odznakę honorową "Zasłużony dla Kultury Polskiej" (2015), Nagrodę Artystyczną Prezydenta Miasta Bydgoszczy (2018), MEDAL 100-LECIA ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI (2018) oraz Brązowy Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2019). [Fot. Krzysztof Szymoniak]
* * *
W trudnych chwilach chrześcijanie zwracają swoje myśli ku Chrystusowi. Nie znajdując odpowiedzi na pytania związane z własną egzystencją, wpatrują się w dzieje Zbawiciela. Cierpienie, jak i szukanie jego sensu wpisane jest w każdy dzień ludzkiego życia. Ponadczasowe przesłanie zbawczej drogi Chrystusa poprzez mękę, śmierć i zmartwychwstanie pomaga zrozumieć cierpienie w ludzkim wymiarze, ale przede wszystkim nadaje sens całemu życiu. Zbawiciel przyjął śmierć ofiarną, dzięki której, każdy kto w Niego wierzy, dostąpi zbawienia. W Nim wypełniła się Boża obietnica dana Abrahamowi.
Wielkość tego wydarzenia pobudzała wyobraźnię i inspirowała artystów wielu stuleci. Chciałem, aby mój cykl obrazów „Droga Krzyżowa” ukazał dramat samotności i opuszczenia, które Chrystus dźwigał razem z krzyżem. Dlatego poza dwoma obrazami przedstawiłem Go w pustce abstrakcyjnego tła, tak, aby każdy patrzący stanął z Nim sam na sam.
Późną jesienią 1939 roku został rozstrzelany przez hitlerowców mój dziadek Florian Kaja. Ta tragedia dla mojej rodziny pozostała dotkliwą stratą. Dolina Śmierci w Fordonie wciąż przypomina nam o wspaniałym człowieku, którego nam zabrakło.
Dedykując cykl obrazów „Droga Krzyżowa” dziadkowi Florianowi pragnąłem oddać mu hołd. Praca ta pomogła mi zbliżyć się do samotności i cierpienia, które przeżywał w swojej ostatniej drodze.
Jan Kaja
* * *
Wnikając w wymowę cyklu pasyjnych obrazów Jana Kaji, stajemy wobec możliwości zbliżenia się do tajemnicy doświadczanego w samotności dobrowolnego cierpienia Boga-Człowieka. Twórca, podejmując ten temat, dołącza do całej rzeszy malarzy różnych epok i szkół, od Andrea Mantegni po Salvadora Dalego. O ile jednak u Mantegni zmarłego już Chrystusa opłakują bliscy, a u Dalego na ukrzyżowanego spogląda z góry Bóg, o tyle u Kaji widziany horyzontalnie Nazarejczyk pozostaje zupełnie sam – zdradzony, wyszydzony, opuszczony nawet przez Ojca. Siła cyklu tkwi właśnie w podkreśleniu owego tragizmu zapisanego w ekonomii zbawienia.
Dla mnie osobiście obrazy Jana Kaji nade wszystko są jednak modlitwą – nawoływaniem twórcy o współuczestnictwo w cierpieniu ofiarującego się Mesjasza.
Maciej Krzyżan
* * *
(…) Wewnętrzna przestrzeń zawarta w człowieku jest przestrzenią wyznaczoną między twarzą a dłońmi. Twarz i dłonie stają się znakami, których wypowiedzieć słowami nie sposób. Zapomniany język wymaga intuicyjnego „wczytania się”, wymaga powrotu do stanu naturalności, spontanicznej otwartości, z której na ogół nie umiemy korzystać. W tym kontakcie z pewnością chodzi o to, by odkryć człowieka w całej jego prostocie wyrazu i jednocześnie duchowej głębi. (…)
W swoim katalogu z 1988 r. Kaja pisał: „Ludzki los wydaje się być przesiąknięty tęsknotą za innym światem, nienaruszonym ingerencją człowieka”. Owa tęsknota zdaje się kierować zagubionych ku sferze Ducha. Wszelki niepokój emanujący z onirycznej nastrojowości obrazów i rysunków w konsekwencji ma prowadzić w rejony skupienia, by dokonać codziennego odkrycia, czym jesteśmy w swojej dualistycznej strukturze. (…)
Jan Kaja jest malarzem przełomu duchowego. Przełomu dokonującego się między popiołem i światłem, między życiem i śmiercią, między Golgotą i Zmartwychwstaniem, między doczesnością i wiecznością. Stąd śmierć zawsze zajmowała w jego twórczości miejsce szczególne, miejsce granicznej decyzji. Śmierć ukazana nie jako przejście w nicość, ale jako brama do tego, co Nieznane i Nieskończone. Potrzeba rozpoznawania tajemnicy prowadzi ku temu, co Święte, Transcendentne. Dokonująca się w tej sztuce personifikacja tajemnicy wypełnia ludzkie wnętrza światłem. (…)
Jacek Soliński