Karol Mondral jest artystą obecnym w sztuce polskiej, ale zapomnianym. Po ponad 50 latach od ostatniej wystawy monograficznej (1959) pragniemy zaprezentować twórczość tego grafika i malarza w nowej, pełniejszej odsłonie. Z rozproszonych w polskich zbiorach zespołów rycin, wzbogaconych planszami z największej kolekcji autorskiej, przechowywanej w Towarzystwie Historyczno-Literackim/Bibliotece Polskiej w Paryżu przygotowaliśmy reprezentatywny wybór prac ? zarówno tych znanych i nagradzanych, jak i tych niewystawianych od lat dwudziestych poprzedniego stulecia.
Mondral, uczeń warszawskiej Szkoły Rysunkowej Wojciecha Gersona, student kursu malarstwa w pracowni Leona Wyczółkowskiego na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, wyjechał w 1909 roku do Paryża, aby tam samodzielnie zgłębiać tajniki sztuki graficznej. Nie do końca zaplanował 13-letni pobyt we Francji, który z perspektywy okazał się najbardziej twórczym etapem w jego artystycznej biografii. W Paryżu, mieszkając w słynnej La Ruche, włączył się aktywnie w działalność Towarzystwa Artystów Polskich, prezentując swoje grafiki na wielu wystawach. Liczne podróże po Francji oraz wyjazdy do Anglii i Szwajcarii dostarczały artyście inspiracji do graficznych i malarskich dzieł, wśród których dominowały widoki architektoniczne i pejzaże. Jednak te motywy nie wyczerpały tematyki, którą wzbogaciły autoportrety i portrety, od wizerunków osób najbliższych ? żony Romany i córki Camilli do podobizn przyjaciół i portretów realizowanych na zamówienie. Interesującym wątkiem tematycznym w twórczości Mondrala są sceny rodzajowe, począwszy od tych zminimalizowanych, traktowanych jako sztafaż w miejskich widokach aż po samodzielne sceny, najczęściej przybliżające codzienne życie bretońskich rybaków. O wysokiej wartości sztuki graficznej Mondrala ? obok bogatej tematyki i zróżnicowanych inspiracji stylistycznych ? decydują nieustanne poszukiwania warsztatowe. Zafascynowany akwafortą i suchą igłą, nie poprzestał na eksperymentach w zakresie technik metalowych. W 1916 r., ? jako jeden z pierwszych polskich grafików ? podjął drzeworyt, zarówno w wersji czarno-białej, jak i barwnej.
Powrót do Polski i osiedlenie się artysty w Bydgoszczy pod koniec 1921 r. wyznaczył nowy etap w jego artystycznej biografii, etap poświęcony przede wszystkim pracy pedagogicznej w szkolnictwie artystycznym ? w bydgoskiej Państwowej Szkole Przemysłu Artystycznego i Państwowej Szkole Przemysłowej (1922-1931), a następnie w poznańskiej Państwowej Szkole Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego. Mondral, tworzący od podstaw programy nauczania w zakresie sztuki graficznej, ceniony był jako znakomity profesor, wychowawca kolejnych pokoleń artystów. Mieszkając w Bydgoszczy artysta uczestniczył w życiu kulturalnym miasta, wpływając na kształtujące się środowisko artystyczne. Widoki paryskich budowli zastąpiły malownicze ujęcia bydgoskiej Wenecji i tutejszych kościołów, a rodzajowe ujęcia z Bretanii ? widoki nadmorskiej Karwi. Mondral ? podobnie jak wielu artystów jego pokolenia ? podczas wojny stracił znaczną część artystycznego dorobku. Do ekspozycji włączyliśmy nieliczne ocalałe obrazy, wybrane rysunki i matryce oraz fotografie, dokumenty i przedmioty o charakterze pamiątkowym.
Zaprezentowany na wystawie zespół około 300 prac Karola Mondrala pochodzi z największych kolekcji autorskich, przechowywanych w zbiorach muzealnych i bibliotecznych ? w Towarzystwie Historyczno-Literackim/Bibliotece Polskiej w Paryżu, Muzeum im. Stanisława Fischera w Bochni, Muzeum Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu, Bibliotece Narodowej w Warszawie, Muzeum Narodowym w Poznaniu oraz Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie.
Ekspozycję wzbogacają obiekty z mniejszych kolekcji ? Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu, Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. dr. Witolda Bełzy i Biblioteki Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy oraz Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Cennym uzupełnieniem są dzieła i materiały użyczone przez rodzinę, prywatnych kolekcjonerów i właścicieli. Na wystawie nie zabraknie także prac ze zbiorów własnych bydgoskiego muzeum.
Wystawa została przygotowana przez Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy przy współpracy z Towarzystwem Historyczno-Literackim/Biblioteką Polską w Paryżu. W Muzeum Archidiecezjalnym w Poznaniu wystawę będzie można oglądać do 14 września 2013 r.
Barbara Chojnacka
kurator wystawy